Opiekunka Kotliny Jeleniogórskiej

Działalność hrabiny Friederike von Reden

O tej niezwykłej osobie na blogu pisałem już kilkakrotnie, nie kryjąc swojej fascynacji dla niej: "Może zresztą to tylko moje osobiste zauroczenie tą postacią, którego ani Czytelnicy, ani historycy nie podzielają? Cóż, de gustibus non est disputandum: ja pozostanę wierny swoim wyborom...".

I oto dowiaduję się dzisiaj o wspaniałym projekcie wystawienniczo-muzealnym pod tytułem "Szlachta na Śląsku", tworzonym przez muzea z Polski, Niemiec i Czech, które "wykorzystają swoje bogate zasoby do przygotowania kompleksowej ekspozycji, poświęconej jednemu z ważniejszych tematów wspólnej śląskiej historii". W Sali pod Filarem najpiękniejszego budynku Uniwersytetu Wrocławskiego uhonorowana zostanie "Matka Ziemi Jeleniogórskiej", hrabina Johanna Juliane Friederike von Reden (de domo Riedesel), zwana przez najbliższych "Fritze". Pozwalam sobie w całości zacytować tekst pani Urszuli Bończuk-Dawidziuk z Uniwersytetu Wrocławskiego, której rozprawa doktorska nosi tytuł "Działalność kulturalna hrabiny Friederike von Reden (1774-1854) z Bukowca", Tekst ukazał się 23.04.2014 w internetowej witrynie czasopisma "Karkonosze".

Żałuje bardzo, że udział naszego Muzeum Karkonoskiego w przedsięwzięciu ograniczył się jedynie  do – jak napisano – "współpracy i zaangażowania". Ta wystawa bezwarunkowo winna być pokazywana w Jeleniej Górze! Może uda się do tego doprowadzić w przyszłości, najwyraźniej jednak w obecnej sytuacji nie można na to liczyć...

„Opiekunka Kotliny Jeleniogórskiej”

Wystawa pod tytułem „Opiekunka Kotliny Jeleniogórskiej. Działalność hrabiny Friederike von Reden”, czynna od 23 maja do 9 listopada 2014 roku w Muzeum Uniwersytetu Wrocławskiego, będzie poświęcona hrabinie Reden (1774-1854) z Bukowca, żonie pruskiego ministra górnictwa i hutnictwa Friedricha Wilhelma von Redena (1752–1815). Jej rozległa działalność kulturalna i edukacyjna w Kotlinie Jeleniogórskiej pozostawiła swój trwały ślad w postaci domów tyrolskich w Mysłakowicach i kościoła Wang w Karpaczu Górnym stanowiących współcześnie istotny element krajobrazu kulturowego Kotliny Jeleniogórskiej i Karkonoszy, a zarazem magnes przyciągający turystów.

Ekspozycja ma za zadanie ukazać rolę kobiety-szlachcianki i ziemianki w tworzeniu krajobrazu kulturowego Kotliny Jeleniogórskiej w pierwszej połowie XIX w. Interesującym wątkiem wystawy będzie wzajemne oddziaływanie krajobrazu na postawę i działalność hrabiny Reden, a także pokazanie sedna wyjątkowości tkwiącego w tej postaci historycznej. Jej różnorodne oblicze, z jednej strony konserwatywne, z drugiej nowoczesne jest także obliczem epoki: niepokorna panna około 1789 roku, następnie oddana żona-przyjaciółka i patriotka w okresie okupacji napoleońskiej i wojen wyzwoleńczych, wreszcie odważna i zaangażowana wdowa-ziemianka w trudnych latach 30. i 40 XIX w. Swoje zachowawcze poglądy na życie społeczne i polityczne (uznawanie patriarchatu, popieranie monarchii) hrabina godziła z reformatorskimi zapatrywaniami na religię i gospodarkę (była aktywną przedstawicielką ruchu przebudzeniowego, hodowała rzadkie odmiany krów i merynosy, uprawiała eksperymentalne gatunki zbóż). W tym kontekście okolice Bukowca jawią się jako miejsce inspirujące do działań pod wpływem malowniczych okoliczności przyrody Kotliny i Karkonoszy.

Wystawa na temat działalności hrabiny Friederike von Reden odbędzie się w ramach międzynarodowego projektu wystawienniczego „Szlachta na Śląsku”, który stanowi podsumowanie wyników badań naukowych uzyskanych w ramach jednego z największych polsko-niemieckich projektów badawczych na temat wspólnego dziedzictwa kulturowego, zatytułowany „Szlachta na Śląsku / Adel in Schlesien”, którego koordynację powierzono Instytutowi Historii Sztuki Uniwersytetu Wrocławskiego oraz Instytutowi Federalnemu ds. Historii i Kultury Niemców Europie Środkowo-Wschodniej w Oldenburgu (BKGE). W czasie realizacji projektu w latach 2005-2012 powstały cztery rozprawy doktorskie, a także ukazało się drukiem kilka ważnych książek. Tegoroczne podsumowanie projektu w postaci potrójnej wystawy we Wrocławiu, Legnicy i Görlitz organizują: Muzeum Uniwersytetu Wrocławskiego, Muzeum Miedzi w Legnicy i muzea w Görlitz: Muzeum Śląskie (Schlesisches Museum zu Görlitz) i Muzeum Historii i Kultury Miasta Görlitz (Kulturhistorisches Museum der Stadt Görlitz).

Największa część projektu wystawienniczego zostanie zaprezentowana w Legnicy w budynku dawnej Akademii Rycerskiej i w sąsiadującym budynku Muzeum Miedzi. Wystawa pod tytułem „Rycerze wolności, strażnicy praw. Szlachta na Śląsku w średniowieczu i czasach nowożytnych” poruszy zagadnienia związane z książętami, ich siedzibami szlacheckimi, powinnościami szlachty, wyznaniem, edukacją, rozrywką, a także życiem codziennym. Na wystawie pojawią się obiekty z wielu kolekcji z terenu Śląska, pochodzące zarówno z muzeów, jak i kościołów (np. epitafia).

Wystawa w barbakanie Kaisertrutz w Görlitz pod tytułem „Trwanie wśród przemian. Szlachta na Śląsku i Górnych Łużycach od XVIII wieku” podejmie wątek świetności i upadku szlachty w epoce nowoczesnej, opowie o życiu w pałacach, więzach rodzinnych i tradycji, próbach utrzymania hegemonii w czasach przemian i rewolucji. Uzupełnienie będzie stanowić wystawa w Schönhofie, która zaprezentuje dzieje górnołużyckiej szlachty od schyłku średniowiecza.

Wystawa w Muzeum Uniwersytetu Wrocławskiego ukaże „kobiece” oblicze szlachty śląskiej: życie codzienne, zainteresowania i formy działalności szlachetnie urodzonych kobiet przełomu XVIII i XIX wieku, a także zaangażowanie szlachty w życie lokalnych społeczności Śląska na przykładzie „pani na Bukowcu”.

Ekspozycja zostanie podzielona na kilka części tematycznych: dom rodzinny i małżeństwo, pałac i park w Bukowcu, ruch przebudzeniowy, szlachta w Kotlinie Jeleniogórskiej, osiedle Zillerthal i kościół Wang. Mimo, że wystawa wrocławska jest najmniejszą częścią projektu wystawienniczego „Szlachta na Śląsku” na wystawie zaaranżowanej w Sali pod Filarem będzie można obejrzeć aż 90 eksponatów ze zbiorów obcych, m.in. ubiór i pamiętnik szlachcianki z około 1800 roku, rękopiśmienną korespondencję między damami, rysunki projektowe siedziby szlacheckiej, a także europejskie malarstwo portretowe i pejzażowe, rzeźbę, grafikę, porcelanę i szkło. Stworzenie ekspozycji prezentującej tak różnorodne zabytki było możliwe dzięki współpracy i zaangażowaniu wielu instytucji polskich (Muzeum Narodowe we Wrocławiu, Muzeum Karkonoskie w Jeleniej Górze, Archiwum Państwowe we Wrocławiu, Oddział w Jeleniej Górze, Muzeum w Tarnowskich Górach) i niemieckich (Herder-Institut Marburg, Kunstforum Ostdeutsche Galerie Regensburg, Kulturhistorisches Museum der Stadt Görlitz).

Wiele z eksponatów będzie pokazywanych publicznie po raz pierwszy, w tym kompletny ubiór wierzchni damy ze zbiorów Muzeum Narodowego we Wrocławiu (suknia, płaszczyk, szal, rękawiczki, pantofelki, torebka, wachlarz), a także rysunki projektowe przebudowy pałacu w Bukowcu z końca XVIII wieku i projekty architektoniczne zabudowań folwarcznych i pawilonów ogrodowych w parku bukowieckim, które są obecnie przechowywane w zbiorach Instytutu Herdera w Marburgu (Herder-Institut Marburg).

Międzynarodowy projekt wystawienniczy „Szlachta na Śląsku” obejmuje publikację katalogu wystawy, w którym znajdą się eseje i noty katalogowe zarówno w języku polskim, jak i niemieckim. To bogato ilustrowane wydawnictwo będzie składać się z dwóch tomów: w tomie pierwszym zostaną omówione obiekty prezentowane na wystawie legnickiej, a tom drugi będzie zawierał katalog dzieł pokazywanych na wystawach w Görlitz i we Wrocławiu.

Patronat honorowy nad międzynarodowym projektem wystawienniczym „Szlachta na Śląsku” objęli Minister Kultury i Dziedzictwa Narodowego Rzeczypospolitej Polskiej i Marszałek Województwa Dolnośląskiego, a projekt wspierają m.in.: Ministerstwo Spraw Wewnętrznych Wolnego Państwa Saksonia, Fundacja Współpracy Polsko-Niemieckiej, Miasto Legnica, Miasto Görlitz, Związek Gmin Karkonoskich, Instytut Herdera w Marburgu.

Wystawie wrocławskiej będzie towarzyszył cykl wykładów otwartych dla publiczności, a także wystawa planszowa poświęcona hrabinie Friederike von Reden i jej mężowi. Okazją do przypomnienia o niezwykłym małżeństwie Redenów jest 240 rocznica urodzin hrabiny Reden, która przypada w tym roku, a także 200 rocznica śmierci hrabiego Friedricha Wilhelma von Redena w 2015 roku. Wystawa planszowa powstanie dzięki wsparciu finansowemu ze strony Niemieckiego Forum Kultury Europy Wschodniej (Deutsches Kulturforum östliches Europa) i we współpracy ze Związkiem Gmin Karkonoskich. Wernisaż odbędzie się w Bukowcu w ostatni weekend września 2014 roku, a wystawa będzie w dalszej kolejności pokazywana w innych miejscach, zarówno w Polsce, jak i na terenie Niemiec.

Więcej informacji o wystawach, a także adresy, godziny otwarcia i ceny biletów można znaleźć na stronie internetowej poświęconej projektowi wystawienniczemu: www.szlachtanaslasku.pl / www.adelinschlesien.de

Na ten temat:
Friederike "Fritze" von Reden (cz. 1)
Friederike "Fritze" von Reden (cz. 2)
Fryderyka von Reden
Friederike i Friedrich Wilhelm von Reden